Zat uw voorvader op de Mars?

Onlangs werd in het Droogdok Jan Blanken in Hellevoetsluis het eerste exemplaar uitgereikt van het boek ‘De laatste reis van de Mars.’ Een spannend en waargebeurd verhaal uit de tijd van oorlogsschepen en zeeslagen, orkanen en ontberingen op zee. 

Arjen Buikstra uit Zuidland deed meer dan twee jaar onderzoek naar het Rotterdamse oorlogsschip Mars en zijn bemanning. Het schip lag lange tijd op de rede van Hellevoetsluis en vertrok in de zomer van 1780 naar St. Eustatius.

Wat vormde de aanleiding van je onderzoek?
Ik hou me al jaren bezig met de geschiedenis van mijn geboorte- en woonplaats Zuidland. Wanneer er dan weer eens een nieuwe bron wordt ontsloten, zoek ik meteen of mijn woonplaats daarin voorkomt. Het project ‘Brieven als buit’ van de Universiteit van Leiden was hier de nieuwe bron. Ongeveer 40.000 Nederlandse brieven uit de tweede helft van de 17e tot het begin van de 19e eeuw lagen eeuwenlang stof te vergaren in Britse archieven.

Hoe zijn die daar gekomen dan?
Wanneer een zeeman een brief verzond naar huis dan werd deze meegegeven aan een schip dat richting Europa of Nederland voer. Veel brieven bereikten hun bestemming niet: ze werden als buit meegenomen door kapers en/of in beslag genomen door het Hooggerechtshof van de Engelse Admiraliteit tijdens de oorlogen tussen Nederland en Engeland. Met als bedoeling deze brieven te onderzoeken op militaire informatie.

Dus toen het archief van ‘Brieven als Buit’ kon worden geraadpleegd zocht jij meteen naar Zuidland?
Mijn buit was één brief, geschreven aan Pietje van der Zaag. Zij was de dochter van de predikant hier in het dorp Zuidland. De brief werd geschreven op het Nederlandse bovenwindse eiland St. Eustatius op 6 november 1780. Door een nog onbekende zeeman, die eerder vanuit Hellevoetsluis was uitgevaren op het oorlogsschip de ‘Mars’. Een bijzonder boeiende brief over allerlei belevenissen en een orkaan. Ik wilde er meteen meer van weten, maar er bleek nog nooit over te zijn gepubliceerd. Ik besloot mijn eigen onderzoek te gaan uitvoeren en er een boek over te schrijven. En dat in combinatie met een andere passie van mij, genealogisch onderzoek.

Hoe bedoel je dat?
De helft van het boek bestaat uit het verhaal van de Mars, de andere helft is het verhaal van de bemanning geworden, door middel van biografieën, van scheepsjongen tot kapitein. Die combinatie zorgt voor een heel bijzonder boek. Dit unieke verhaal verdient het om optimaal naar buiten te komen. De doelgroep is vooral iedereen wiens voorvaderen op dit schip hebben gezeten. En dat zijn er heel wat.

Hoeveel brieven heb je gevonden die te maken hadden met de Mars?
Liefst veertig. Best veel, maar dat had een bijzondere reden. In september 1780 kwam het schip aan op St. Eustatius, twee weken voor de Grote Orkaan. De meest dodelijke orkaan ooit, waarbij meer dan 20.000 doden vielen. Er zijn toen veel schepen vergaan op de klippen, de Mars slaagde er in om de zee op te vluchten. Na een week dwalen en een tussenstop op Martinique was het schip twee weken later weer terug. Dit tot grote verbazing van gouverneur Johannes de Graaff, die inmiddels al bericht naar Nederland had gestuurd dat het schip waarschijnlijk was vergaan. De 40 brieven zijn allemaal het resultaat daarvan, want de bemanningsleden schreven snel naar huis dat ze nog leefden en beschreven wat ze hadden meegemaakt.

Zaten er ook zeelui uit Voorne-Putten op?
Tot mijn eigen verbazing en teleurstelling heb ik heel weinig bemanningsleden uit Voorne-Putten kunnen identificeren. Eigenlijk maar eentje, de matroos Willem van Meurs uit Brielle.

En ook die stamboom heb je dus uitgezocht?
Ja. Pas na succesvolle afronding van een aantal controles werd besloten onderzoek te doen naar een stamboom van iemand. Bij buitenlandse namen en algemene namen zoals Jan Jansen of Cornelis de Vries was daar geen beginnen aan. Van de 418 opvarenden hebben we inmiddels van 100 personen met zekerheid hun identiteit kunnen vaststellen. De bemanning bestond uit heel veel Zuid-Hollanders, vooral uit steden als Rotterdam, Delft, Den Haag, Dordrecht en Gouda en via het stamboomonderzoek weten we dat er ook heel veel nakomelingen op Voorne-Putten wonen. En we zoeken nog steeds verder. Gelukkig heb ik daarbij hulp gekregen van mijn dochter Anne (16). Ze is erg geïnteresseerd in geschiedenis en heeft zich gespecialiseerd in genealogisch onderzoek.

Kunnen geïnteresseerden zoeken of hun voorouders op de Mars hebben gezeten?
Ja, via een speciale website (www.laatstereisvandemars.nl) hebben we uitgebreide zoekmogelijkheden ingebouwd. Je moet dan zoeken op de namen van je overleden voorouders, op die manier moet je een connectie met je eigen stamboom vinden. Vanwege de privacy mogen er namelijk geen levende personen in de online stambomen worden opgenomen.

Op hoeveel nazaten ben je uitgekomen tijdens je onderzoek?
Landelijk zijn dat er dit moment meer dan twintigduizend. Dat worden er in de toekomst alleen maar meer. Hoe meer archieven er openbaar komen via internet, hoe meer er van de 418 met zekerheid geïdentificeerd kunnen worden. Nog bekende Nederlanders tegengekomen? Anne kwam tijdens haar onderzoek bijvoorbeeld Erik Hazelhoff Roelfzema (soldaat van Oranje) en Antonie Kamerling tegen die ook afstammen van de Marsmannen. Kamerling is een nazaat van de Rotterdamse matroos Gerrit Pieterson.

Waar kunnen mensen het boek bestellen?
Via onze eigen website www.wonka.nl of via de boekhandel en online platforms. Het boek is gelanceerd op 25 november 2021, de 300e geboortedag van schout-bij-nacht Willem Crul. Op 1 februari 1781 voer de Mars met 23 handelsschepen uit naar Nederland. Een dag later kwam een enorme Engelse invasievloot aan, net te laat om de buit in te pikken. Met 3 schepen werd de achtervolging ingezet op de Nederlanders, met een zeeslag tot gevolg. De Mars kwam zwaar gehavend uit de ongelijke strijd en Crul werd dodelijk getroffen. Het schip ging terug naar St. Eustatius en de bemanning werd gevangen gezet. Het eerste exemplaar van het boek werd uitgereikt aan een nazaat van kapitein Van Halm, die na de dood van Crul, de commandant was. De belevenissen van de Mars en zijn bemanning zijn vergelijkbaar met ‘The Pirates of the Caribbean’, alleen is hetgeen dat in mijn boek staat allemaal werkelijk gebeurd en Hollandse historie. Bijzonder toch, als je zo kunt lezen wat je voorvader allemaal heeft meegemaakt?